Hình ảnh chiếc nón lá từ lâu đã trở nên quen thuộc của bản sắc dân tộc Việt Nam. Những chiếc nón lá xuất hiện khắp mọi nơi, từ thành thị đến nông thôn, trên những cánh đồng vàng hay trong từng con hẻm nhỏ. Nổi bật trong đó phải nhắc tới nón lá Phú Châu.
Nghề làm nón tại xã Phú Châu bắt đầu hình thành từ năm 1939, khi có một cô gái làng Chuông tên Phạm Thị Nhàn ở huyện Thanh Oai lấy chồng về xã đã mang theo nghề từ quê rồi truyền lại cho mọi người. Từ đó đến nay, nghề làm nón như một phần hơi thở của cuộc sống bà con nơi đây. Nó không còn đơn thuần là một nghề mưu sinh mà hơn hết là “hồn cốt” của dân làng Phú Châu.
Nguyên liệu làm nón thường là lá đót trên rừng, được người dân nhập về từ các vùng Nghệ An, Hà Tĩnh. Để làm nên một chiếc nón đẹp yêu cầu người thợ phải biết cách chọn lá thật trắng, tẽ lá không được để rách, lá được là thật phẳng, không để ngả màu. Tre, nứa làm vanh cũng phải được vót thật tròn, đều, khi may tránh làm đứt cước.
Khi quay nón người thợ phải khéo léo để không làm hở chúp, lá được xếp đều đặn tránh bị cộm. Một điều quan trọng nữa là mũi khâu phải ngắn, lỗ nhỏ thì chiếc nón sẽ tròn, khít, mịn từ mép lá đến từng đường kim mũi chỉ.
Sau khi đã khâu xong thì bắt đầu tra nhôi. Đây cũng là công đoạn rất khó, vì nếu nhôi không kỹ và chặt chiếc nón sẽ dễ bị sổ hoặc bung ra. Đó cũng là bí quyết làm nghề của những người dân Phú Châu.
Nếu trước đây, làm nón tại Phú Châu chỉ là nghề phụ nhưng đến nay nghề làm nón lá đã giúp người dân trong làng có thêm thu nhập. Đặc biệt, nón lá Phú Châu làm ra đến đâu được các thương lái đến tận nơi thu mua hoặc được bán tại chợ phiên của xã, và đã có mặt ở khắp các phiên chợ các tỉnh phía Bắc như Hòa Bình, Phú Thọ...
Đến nay, toàn xã Phú Châu có đến 90% các hộ làm nón, mọi người thường làm tranh thủ vào buổi tối hoặc lúc nông nhàn.
Hình ảnh chiếc nón lá mộc mạc không chỉ đơn thuần là một vật dụng che mưa che nắng mà chứa đựng trong đó là cả một kho tàng giá trị lịch sử và văn hóa của người dân nơi đây. Mỗi chiếc nón đều đong đầy tình cảm, đam mê của nhiều thế hệ dày công gìn giữ nghề của cha ông để lại.
Nón lá của 3 làng nghề ở Phú Châu đã tạo nên thương hiệu riêng và có mặt ở nhiều tỉnh, thành phố, được xuất sang Trung Quốc. Hằng năm, ngày hội làng Phú Xuyên 15 tháng 2 âm lịch trở thành ngày hội chung vui của cả 3 làng. Trong “Hội làng nón”, chiếc nón lá trở thành hình tượng nổi bật, tôn vinh nghề đẹp ở một làng quê trù phú ven bờ bãi sông Hồng.
Trải qua hơn 80 năm hình thành và phát triển, nón Phú Châu ngày càng được cải tiến và tạo nên nét đẹp độc đáo truyền thống nhờ bàn tay khéo léo của những nghệ nhân làng nghề. Tuy có lúc thăng trầm, nhưng phiên chợ xã Phú Châu chưa bao giờ vắng bóng nón lá.
Xuôi theo dòng chảy của thời gian, trải qua bao thăng trầm lịch sử, những giá trị văn hóa truyền thống của quê hương Phú Châu vẫn được phát huy gìn giữ cho đến tận ngày nay, góp phần làm giàu nét văn hóa của mảnh đất thủ đô.
Nón lá - Biểu trưng thể hiện nét đẹp duyên dáng, e lệ của người con gái, là khắc họa nét tảo tần của bao người phụ nữ Việt dãi nắng dầm sương. Trải qua thời gian và đổi thay của đời sống, nhưng những chiếc nón lá vẫn luôn có một vị trí vô cùng đặc biệt trong tim mỗi người dân Việt Nam, trở thành nét văn hóa của dân tộc, làm ngỡ ngàng biết bao du khách, bạn bè quốc tế...
“Sao anh không về thăm quê em
Ngắm em chằm nón buổi đầu tiên
Bàn tay xây lá, tay xuyên nón
Mười sáu vành, mười sáu trăng lên”.
Đông Phong
